Krakowski Semestralnik Studentów Niepełnosprawnych

Cechą charakterystyczną rodzimego systemu edukacji jest niedopasowanie struktury kształcenia do potrzeb nowoczesnego rynku pracy. Szkoły wyższe „produkują” absolwentów legitymujących się wykształceniem ogólnym, ci natomiast z punktu widzenia pracodawców są nie są wcale atrakcyjni. Absolwent z niepełnosprawnością najczęściej musi dodatkowo wykazać się lepszymi kwalifikacjami niż jego pełnosprawny kolega. W innym przypadku pozostaje mu podjąć pracę poniżej swoich kwalifikacji lub za niższym wynagrodzeniem. Rozwiązaniem tej sytuacji mogą być specjalistyczne programy pro zawodowe wyrównujące szanse ON na rynku pracy.

Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy poziomem posiadanego wykształcenia a współczynnikiem aktywności zawodowej. Osoby z wykształceniem co najmniej średnim cechują się największą aktywnością zawodową aniżeli osoby z wykształceniem podstawowym lub zawodowym. Z roku na rok mamy do czynienia ze stopniowym wzrostem odsetka osób niepełnosprawnych wśród wszystkich legitymujących się dyplomem uczelni wyższych. Mimo to ON wciąż są znacznie gorzej wykształcone niż osoby sprawne. W roku 2011 zaledwie 9,4% ON w wieku produkcyjnym mogło pochwalić się wyższym wykształceniem. Dla porównania wśród osób sprawnych odsetek ten był blisko 2 i pół razy wyższy. Podobnie niewesoło wygląda sytuacja zatrudnienia ON. Według danych BAEL za II kwartał 2012 wynika, iż w skali kraju stopa bezrobocia wyniosła 9,9% a wśród ON sięgnęła 15,2%.

Tajemnicą poliszynela jest to, iż uczelnie wyższe nie przygotowują w dostateczny sposób swoich absolwentów do warunków panujących na rynku pracy. Niepełnosprawni absolwenci w oczach pracodawców znajdują się w gorszej pozycji niż osoby zdrowe z podobnymi lub nawet niższymi kwalifikacjami. Przyczyny takiego stanu rzeczy można mnożyć – pokutują tu m.in.: niewiedza pracodawców na temat możliwości pracy ON, niechęć do zatrudniania ON wynikająca z obawy o częste absencje, ograniczenia w wykonywaniu zadań wymagających mobilności, konieczność dostosowania miejsca pracy i ponoszenia wydatków na modernizacje infrastruktury. W parze z tym idzie brak informacji o realnych profitach płynących z zatrudniania ON, w szczególności  finansowych związanych ze stosowaniem PFRONowskiego Systemu Obsługi Dofinansowań i Rozliczeń (SODiR). Dobrym lekarstwem na taki stan rzeczy może być realizacja krajowych jak i unijnych projektów nakierowanych na wzrost kompetencji i aktywizację zawodową studentowi i absolwentów z niepełnosprawnością. Dodatkowe specjalistyczne kwalifikacje i ukończone kursy kompensują te nierówności podnosząc szanse niepełnosprawnego kandydata na zdobycie pracy. Problem w tym, że tego typu działania są bardzo kosztowne.

Taniej nie znaczy lepiej

Kłopot w tym, że projekty skierowane do niepełnosprawnych studentów wymagają znacznie dłuższego, zróżnicowanego a przez to bardziej kosztownego wsparcia aniżeli projekty zmierzające do aktywizacji osób o zawodowym profilu wykształcenia, przygotowujących do wykonywania prac fizycznych. Dodatkowo, działania skierowane do studentów uczelni technicznych,  menadżerskich, związanych z nowoczesnymi technologiami i gałęziami przemysłu wymagają dużych nakładów finansowych i zaplecza merytorycznego. W połączeniu z pokutującym w społeczeństwie stereotypem mówiącym, że samo ukończenie studiów gwarantuje pracę, a studenci to uprzywilejowana grupa społeczna (ze względu na system świadczeń socjalnych, stypendialnych i programów pomocowych), której nic więcej do szczęścia nie potrzeba dysponenci środków poddają pod wątpliwość celowość realizacji tak kosztownych programów. Rzeczywistość wygląda jednak z goła inaczej. Świadczenia pobierane przez studentów nabrały w dużej mierze charakteru socjalnego, wykorzystywane są nierzadko m.in. w celach rehabilitacyjnych i transportowych  nie zaś zgodnie z przeznaczeniem – na zdobywanie wiedzy i podnoszenie kompetencji. Niekiedy „skutkiem ubocznym” otrzymywania świadczeń finansowych jest „zatrzymywanie” ON na studiach powodując wydłużanie toku edukacji i niechęć do podjęcia pracy.

Kierunek: praca – to się opłaca

Inwestycja w studentów i absolwentów z niepełnosprawnością niesie za sobą rozliczne korzyści: projekty podwyższają nie tylko „twarde” kompetencje zawodowe, ale co równie istotne –  świadomość i pewność własnych umiejętności. Zwiększa to prawdopodobieństwo wejścia na rynek pracy osoby niepełnosprawnej zmniejszając jednocześnie zagrożenie wykluczeniem społecznym i zawodowym. Społeczeństwo jako całość także odnosi wymierne korzyści wynikające z „płynnego” przejścia studentów niepełnosprawnych na rynek pracy. Absolwent, który zaraz po ukończeniu edukacji znajdzie zatrudnienie nie będzie musiał korzystać ze świadczeń socjalnych, a tym samym nie zacznie przyzwyczajać się do życia na koszt państwa. Zyski z inwestycji w studentów w ostatecznym rozrachunku trafią do naszych portfeli.Innym aspektem uzasadniającym ponoszenie tego typu nakładów jest przygotowywanie absolwentów do konkurowania o stanowiska menadżerskie i kierownicze. Są to działania kosztowne, ale w dłuższej perspektywie przyniosą realne korzyści. Wzrost liczby osób niepełnosprawnych na stanowiskach kierowniczych może zwiększyć odsetek zatrudnienia ON na niższych szczeblach, przełamując jednocześnie obawy pracodawców. Umiejętność obsługi SODiR i rozliczenia własnego wynagrodzenia przez potencjalnego kandydata do pracy zaważyć może na jego zatrudnieniu, a w perspektywie kolejnych ON. Równie ważne są  kompetencje interpersonalne, wiedza z zakresu prawa pracy, zarządzania, rozwiązywania konfliktów czy umiejętności pracy w grupie. Aby szkolenia skierowane do studentów i absolwentów przyniosły spodziewane rezultaty powinny cechować się dobrą jakością i wysokim stopniem specjalizacji, o wiele wyższym niż te, które oferują zarejestrowanym osobom instytucje rynku pracy. WUPy i PUPy kierują swoją ofertę przede wszystkich do osób z wykształceniem ogólnym lub zawodowym (kursy spawaczy, operatorów wózków widłowych itp.). Klientem tych właśnie instytucji stanie się niepełnosprawny absolwent uczelni wyższej jeżeli w odpowiedni sposób nie „sprzeda” swojej kandydatury podczas rozmowy z pracodawcom. Tego właśnie uczą projekty skierowane do studentów niepełnosprawnych. Oprócz tego beneficjenci projektów pro zawodowych podczas szkoleń mogą korzystać  z pomocy asystentów ON, w tym przede wszystkim usług tłumaczy języka migowego, co w wielu innych przypadkach byłoby dla nich nieosiągalne. Z tych właśnie powodów uczelnie wyższe, organizacje pozarządowe oraz szeroko rozumiane środowisko działające na rzecz ON powinno kłaść szczególny nacisk na dysponentów środków publicznych, aby te dostrzegły realne problemy oraz wysoki potencjał niepełnosprawnych studentów i absolwentów uczelni wyższych.

DOBRE PRAKTYKI

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie wraz Fundacją Instytut Rozwoju regionalnego od 2010 roku wspólnie realizują projekt pro zawodowy „Indywidualna Praca z Coachem”. Od 1 kwietnia 2012 do 31 marca 2013 we współpracy z Uniwersytetem Pedagogicznym odbywa się IV etap projektu.

W chwili obecnej wsparcie otrzymuje 80 studentów, świeżo upieczonych absolwentów i doktorantów tychże uczelni z różnym stopniem i przyczyną niepełnosprawności (we wcześniejszych etapach odpowiednio:  I – 21 beneficjentów z AGH i Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, II – 30 beneficjentów z AGH, III – 65 beneficjentów z AGH i UP). Projekt został opracowany z myślą o jak najbardziej zindywidualizowanym podejściu do każdego uczestnika, dając mu możliwość realizacji własnych planów zawodowych zwiększając jednocześnie szanse na rynku pracy. Udział w projekcie stwarza możliwość rozwoju pro zawodowego poprzez realizacje specjalistycznych kursów, szkoleń uzupełniających i wykraczających poza kierunek studiów, na które studenci z reguły nie mogliby sobie pozwolić. Wyznaczenie i realizacja każdej indywidualnej ścieżki prowadzącej do realizacji celu zawodowego odbywa się pod okiem coacha. Pełni on funkcję przewodnika: motywuje, wspiera i udziela niezbędnych wskazówek. Stale do dyspozycji uczestników są doradcy zawodowi i psychologowie i trenerzy mający wieloletnie doświadczenie w pracy z ON. Formuła projektu mobilizuje do mobilności geograficznej związanej z uzyskaniem zatrudnienia. Do standardowych działań należy wsparcie asystentów ON, w tym, tłumaczy języka migowego. Dla osób gotowych zmienić miejsce zamieszkania w celu poszukiwania pracy przewidziane zostało zabezpieczenie finansowe pozwalające na uzyskanie zakwaterowania w pierwszym i zarazem najtrudniejszym okresie zatrudnienia. Dla beneficjentów wiążących swoją przyszłość z wąskimi i niszowymi zagłębiami gospodarki, które w chwili obecnej wyprzedzają ofertę konwencjonalnych firm szkoleniowych – przeznaczone zostały środki pokrywające udział w konferencjach i seminariach.

Efektywność prowadzonych działań najlepiej obrazują statystyki zatrudnienia beneficjentów biorących udział w zakończonym niedawno III etapie projektu. Aż 10 osób spośród wszystkich 65 beneficjentów uzyskało zatrudnienie w formie umowy o pracę w czasie trwania etapu. Wskaźnik ten jest szczególnie satysfakcjonujący z uwagi na fakt, iż znaczący odsetek uczestników projektu stanowili studenci II i III roku studiów, którzy dopiero zaczynają myśleć poważnie o własnej karierze zawodowej.

Anna Lulek (AGH)

Prezydent Bronisław Komorowski 6 września ratyfikował uroczyście Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Podkreślił, że to ważny dokument nie tylko dla osób niepełnosprawnych, ale dla wszystkich Polaków, stanowi także wyzwanie do podejmowania dalszych zmian. Konwencja wyznacza kierunki w jakim musi podążać prawodawstwo dotyczące osób niepełnosprawnych.

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, została sporządzona w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r. Jest to pierwszy międzynarodowy akt prawny, który w sposób kompleksowy odnosi się do praw osób niepełnosprawnych. Jego ideą jest zapewnienie pełnego i równego korzystania z praw i podstawowych wolności człowieka wszystkim osobom niepełnosprawnym na równi z innymi.

Konwencja przynosi zupełnie nową dla polskiego prawodawstwa definicję niepełnosprawności. Do tej pory w Polsce funkcjonowało ich kilka, jednak aby móc korzystać z uprawnień przysługujących osobie niepełnosprawnej trzeba było posiadać aktualne orzeczenie o niepełnosprawności.

Nie wszystkie prawa zapisane w Konwencji będą tak samo brane pod uwagę jak w innych krajach. Polska bowiem skorzystała z możliwości złożenia zastrzeżeń do dokumentu. I tak państwo polskie zastrzegło, że zapisów Konwencji nie można interpretować jako przyznające kobietom niepełnosprawnym prawo do aborcji.  Dodatkowo do czasu zmiany przepisów osoby niepełnosprawne umysłowo (chorujące psychicznie lub z niepełnosprawnością intelektualną) będą musiały mieć sądowa zgodę na małżeństwo. Polska zarezerwowała sobie także prawo do utrzymania przepisów o ubezwłasnowolnieniu.

Ratyfikacja Konwencji ONZ nakłada na Polskę obowiązek usuwania barier, które napotykają osoby niepełnosprawne w realizacji swoich praw. Państwa sygnatariusze tego dokumentu są bowiem zobowiązane do podjęcia wszelkich działań na rzecz urzeczywistniania postanowień Konwencji, monitorowania ich realizacji, a także upowszechniania jej zapisów w świadomości obywateli, także obywateli niepełnosprawnych. Dzięki temu możliwa będzie identyfikacja problemów, a także usuwanie przeszkód rzeczywistych i mentalnych, które stają na drodze realizacji praw osób niepełnosprawnych. W konwencji znajdują się również zapisy dotyczące dostępu osób niepełnosprawnych do szkolnictwa wyższego.

Konwencja nie bez przyczyny odnosi się do pełnego prawa uczestnictwa osób niepełnosprawnych w procesie kształcenia na poziomie szkolnictwa wyższego. Dostęp ten jest nadal utrudniony, głównie ze względu na bariery mentalne i brak świadomości  w zakresie specyficznych potrzeb osób niepełnosprawnych. Punkt 5 artykułu 24 bardzo wyraźnie i wprost zaznacza, że „Państwa Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do powszechnego szkolnictwa wyższego (…)”. Punkt 4 dostarcza rozwiązania podstawowego problemu, czyli profesjonalnego przygotowania „specjalistów i personelu pracujących na wszystkich szczeblach edukacji”. Zgodnie z treścią Konwencji szkolenia tego typu powinny obejmować „wiedzę na temat problemów niepełnosprawności i korzystanie ze wspomagających (augmentatywnych) i alternatywnych sposobów, środków i form komunikacji, technik i materiałów edukacyjnych, w celu wspierania osób niepełnosprawnych”.

Nie bez znaczenia dla codzienności uczelnianej są także zapisy dotyczące aktywizacji zawodowej (art. 27) studentów. W programach, prowadzonych między innymi przez Uczelniane Biura Karier, uwzględnianie potrzeb studentów niepełnosprawnych przestaje być fakultatywne. Uczelnie podejmujące aktywność w tym obszarze zmuszone są zadbać by studenci niepełnosprawni mieli  pełny i równy dostęp zarówno do poradnictwa zawodowego, jak i usług pośrednictwa pracy.

Z kolei artykuł 30 nakłada kolejny obowiązek na jednostki uczelniane, odpowiedzialne za organizację zajęć sportowych. Obowiązek dostosowania klasycznych zajęć wychowania fizycznego, stanowiących element kształcenia, wynika z podstawowych zasad, prezentowanych powyżej. Z tego zapisu wynika jednak, że również uczelniane kluby sportowe powinny zostać dostosowane do potrzeb studentów niepełnosprawnych.

Uczelnie powinny również, jako instytucje o szczególnej roli społecznej, brać udział w budowaniu świadomości i poszerzaniu wiedzy na temat osób niepełnosprawnych, ich uprawnień i potrzebie pełnej integracji w trybie ciągłym (np. wspieranie tożsamości językowej społeczności osób głuchych). Trudno tę rolę przecenić, warto o niej często i głośno mówić, by uczelnie aktywnie właczyły się w proces tworzenia świadomości znaczenia Konwencji dla codziennego funkcjonowania społeczeństwa polskiego.

Od 30 września Fundacja Aktywnej Rehabilitacji prowadzi kampanię informacyjną w imieniu PFRON dotycząca skutków wprowadzenia Konwencji. Inauguracja odbyła się na Stadionie Narodowym w Warszawie. W ramach akcji powstały 4 ulotki zawierające skrótowe informacje na temat nowego prawa („Konwencja”; „Godność i wolność”; „Równość i niedyskryminowanie”; „Dostępność i uczestnictwo”). Materiały dostępne są na stronie www.far.org.pl. Z kolei w Gdyni w ramach akcji powstały w różnych miejscach ciekawe murale przedstawiające osoby niewidzące, głuchonieme, niepełnosprawne ruchowo oraz osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Kampania zaplanowana jest na trzy miesiące.

Do osób niepełnosprawnych zaliczają się osoby, z długotrwałą obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać ich pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami.

art. 1 Konwencji

Piotr Pawłowski (FIRR)